در روزهای اخیر که دامنه فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی گسترده‌‌‌تر شده و حلقه فعالیت و حضور مجازی کاربران ایرانی تنگ‌‌‌تر شده است، دولت بارها و بارها بر نقاط قوت پلتفرم‌‌‌های داخلی به عنوان جایگزینی برای نمونه‌‌‌های خارجی تاکید و حتی اعلام کرده که به دنبال تقویت زیرساخت‌‌‌های پلتفرم‌‌‌های بومی برای میزبانی کاربران جدید است. این در حالی است که اختلالات اینترنت آنقدر پیچیده و البته گسترده هستند که ظاهرا دامن همین پلتفرم‌‌‌های داخلی را هم گرفته و آنها را هم از گزند خود بی‌‌‌نصیب نگذاشته‌‌‌اند؛ تا جایی که حتی سرویس‌‌‌های نقشه و مسیریاب بومی هم عملا آنقدر اختلال دارند که استفاده از آنها بی‌‌‌فایده است.
این در حالی است که در روزهای اخیر وزیر ارتباطات و فناوری بارها از عدم‌تاثیر اختلالات اخیر اینترنت بر عملکرد اپلیکیشن‌‌‌های بومی صحبت کرده بود. اما مشکلات مسیریابهای ایرانی حالا تاکسیهای آنلاین را هم درگیر کرده است. در واقع شاید ریشه این مشکل برای تاکسیهای آنلاین به چند سال پیش بازمی‌گردد که آنها ملزم به استفاده از مسیریابهای ایرانی شدند و حالا با محدود شدن انتخاب‌‌‌های خود، در چنین شرایطی ناچارند مثل تاکسیهای سنتی به شکل تجربی و آزمون و خطا مسیریابی کنند. با این اوصاف به وضوح مشخص است که فیلترینگ اینترنت و اعمال محدودیت‌های متعدد بر فضای مجازی، حتی پلتفرم‌‌‌ها و سرویس‌‌‌های داخلی را هم دچار مشکل کرده است و البته بار فشار مضاعفی را به کاربران ایرانی تحمیل می‌کند.
رانندگان سردرگم و مسافران ناراضی
دو مسیریاب بومی «نشان» و «بلد» که در حال حاضر تنها گزینه‌‌‌های داخلی فعال در حوزه نقشه و مسیریاب هستند، در آخرین گزارش عملکرد سالانه‌‌‌شان از افزایش چشمگیر تعداد کاربرانشان خبر دادند. این دو شرکت که برای اولین بار در سال ۱۴۰۰ گزارشی از عملکرد سالانه خود ارائه دادند، اعلام کردند که تا پایان پاییز سال ۱۴۰۰ تعداد کاربران این دو مسیریاب از مرز ۱۰میلیون نفر عبور کرد؛ درست همان زمانی که مسیریاب ویز به صورت رسمی از دسترس کاربران ایرانی خارج شد. نشان همچنین در این گزارش سالانه خود مدعی شده است که روزانه بیش از ۱۲میلیون مسیریابی از طریق ۲/ ۱میلیون کاربر فعال این سرویس انجام می‌شود. طبق اعلام نشان، تعداد کاربران این مسیریاب تا پایان پاییز ۱۴۰۰، از مرز ۱۰میلیون کاربر عبور کرده است و تا یلدای سال ۱۴۰۰، نقشه و مسیریاب نشان بیشتر از ۱۲میلیون مسیریابی روزانه، ۱/ ۲میلیون جست‌وجوی روزانه و بیش از۲/ ۱میلیون کاربر فعال روزانه داشته است. نشان اعلام کرده که در این بازه یک ساله، تعداد جست‌وجو در سرویس مسیریاب آن تا ۱۹۰درصد رشد داشته است. در سال ۹۹ اپلیکیشن نشان اعلام کرد که با توجه به افزایش قیمت بسته‌‌‌های اینترنت موبایل و تبدیل شدن مصرف اینترنت به یکی از دغدغه‌‌‌های کاربران، این شرکت اقدام به کاهش ۵۰درصدی هزینه مصرف اینترنت در حین استفاده از اپلیکیشن خود کرده است. به این ترتیب کاربران نقشه و مسیریاب نشان می‌توانند به صورت نیم‌‌‌بها از امکانات این اپلیکیشن استفاده کنند. این نقشه و مسیریاب در کنار امکانات رایجی مانند مسیریابی شهری و برون‌‌‌شهری، قابلیت‌‌‌هایی مانند مشاهده ترافیک آنلاین، تجمع افراد در مراکز پرتردد و ساعات شلوغ مراکز تجاری را هم ارائه می‌دهد. هر چند امکان استفاده از مسیریاب نشان به شکل کاملا آفلاین هم ارائه شده است، اما این قابلیت عملا در شرایط فعلی و قطعی اینترنت فعال نیست و نقشه در حالت آفلاین کار نمی‌‌‌کند.
با این اوصاف فیلترینگ پلتفرم‌‌‌های خارجی، ظاهرا هدف دولت برای ترویج و افزایش تعداد کاربران مسیریابهای بومی را برآورده کرده است و کاربران ایرانی در محدودیت انتخاب ناچار به استفاده از سرویس‌‌‌های نقشه بومی شدهاند. با این حال اما از روز سی‌‌‌ام شهریور و با قطعی گسترده اینترنت، عملکرد سرویس‌‌‌های مسیریاب بومی هم اختلال جدی را تجربه می‌کنند. این اختلالات باعث شده است تا نقشه‌‌‌ها به‌‌‌درستی به نمایش در نیامده و در نهایت مسیریابی هم به درستی امکان‌‌‌پذیر نباشد. هر چند که تا لحظه نگارش این گزارش، هیچ‌کدام از شرکت‌های نشان و بلد اظهارنظری درباره مشکلات موجود نکرده‌‌‌اند، اما بررسی‌‌‌های میدانی خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که رانندگان تاکسیهای آنلاین به‌‌‌شدت از اختلالات موجود در این مسیریاب‌‌‌ها ناراضی هستند و بعضا ناچارند از مسافران برای یافتن مسیر بهتر کمک بگیرند و همین موضوع زمان سفرها را طولانی‌‌‌تر کرده است. اغلب رانندگان تاکسیهای اینترنتی معتقدند که استفاده از این مسیریابهای بومی حتی با وجود فیلترشکن هم غیرممکن است. با این اوصاف است که زنجیره این مشکلات باعث نارضایتی رانندگان و مسافران شده و به مسیریابی نادرست و طولانی شدن زمان سفرها منجر شده است. حالا رانندگانی که شناختی از مسیر ندارند و تنها امیدشان استفاده از ابزارهای مسیریابی بود باید از مسافران آدرس دقیق بخواهند و چنانچه مسافران هم برحسب اتفاق مسیر را نشناسند، این روند می‌تواند به اتلاف قابل‌‌‌توجه وقت و انرژی و هزینه‌‌‌ها منتهی شود.
رشد نقشه‌‌‌های بومی در سایه فیلترینگ!
در حالی که در دنیا تنوع خوبی در میان اپلیکیشن‌‌‌های نقشه و مسیریاب وجود دارد و این حوزه محل رقابت بسیاری از شرکت‌های بزرگ فناوری مانند گوگل و اپل است، کاربران ایرانی اما انتخاب‌‌‌های محدودی دارند. در این میان استارت‌آپ‌‌‌های کوچکی هم هستند که تنها با ارائه یک سرویس مسیریاب باکیفیت و دقیق توانسته‌‌‌اند رشد کنند و به محبوبیت جهانی برسند. نقشه و مسیریاب ویز (Waze) نمونه خوبی در این زمینه است که به خاطر دقت به‌‌‌روزرسانی‌‌‌های مکرر و قابلیت‌‌‌های متنوعی که در اختیار کاربران قرار می‌دهد، شهرت جهانی دارد و حتی رقبای بزرگی مانند گوگل را هم کنار زده است. با این همه اما کاربران ایرانی از دسترسی به نقشه و مسیریاب ویز هم محروم هستند. در واقع از اسفند سال ۹۵ و به دستور معاون دادستان وقت، نقشه‌یاب ویز در ایران فیلتر شد. هر چند شش ماه بعد اعلام شد که این مسیریاب رفع فیلتر شده، اما شرکت‌های تاکسی اینترنتی در همان زمان اطلاعیه‌‌‌ای منتشر کرده و در آن از رانندگان خودشان خواستند که دیگر از مسیریاب ویز استفاده نکنند. به این ترتیب عملا دسترسی کاربران ایرانی به مسیریاب ویز قطع شده است و این روزها اپلیکیشن آن تنها به کمک فیلترشکن باز می‌شود. این اتفاق باعث شد تا کاربران ایرانی ناچار به استفاده از سرویس‌‌‌های مشابهی مانند گوگل‌‌‌مپ روی بیاورند که نسبت به ویز امکانات و دقت کمتری دارد.
همزمان با این اتفاقات بود که به تدریج سرویس‌‌‌های نقشه‌‌‌های بومی ظهور کردند تا جایگزین نمونه‌‌‌های خارجی شوند؛ مسیریاب‌‌‌هایی که اگرچه عملکرد قابل‌‌‌قبولی دارند، اما هنوز راه زیادی تا تبدیل شدن به سرویس‌‌‌های محبوب و موفق خارجی در پیش دارند. «محمدجواد آذری جهرمی» وزیر سابق وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات سال گذشته و در پی فیلتر شدن مسیریاب ویز در یکی از اتاق‌‌‌های گفتوگو در شبکه اجتماعی کلاب‌‌‌هاوس، درباره فعالیت مسیریابهای بومی و فیلتر شدن اپلیکیشن ویز عنوان کرد که این مسیریاب توسط دولت ایران فیلتر نشده بلکه کاربران ایرانی را تحریم کرده است. او تاکید کرد: «این اپلیکیشن اطلاعات خود را روی سرورهای کلادی برده است که آی‌‌‌پی‌‌‌های ایران را بسته‌‌‌اند. دو مسیریاب بومی «بلد» و «نشان» در یک فضای رقابتی رشد کرده‌‌‌اند و افزایش تعداد کاربرانشان براساس فیلترینگ یک اپلیکیشن خارجی نبوده است. دو مسیریاب نشان و بلد نمونه‌‌‌های خوبی از رقابت درست استارتآپها در ایران هستند که مابقی استارتآپها می‌توانند از آنها الگو بگیرند.»
آذری جهرمی با تاکید بر اینکه دلیل از دسترس خارج شدن ویز بسته شدن آی‌‌‌پی‌‌‌های ایران توسط این شرکت است گفت: «البته معنای حرف من این نیست که سیاست‌های فیلترینگ در کشور حساب و کتابی دارد. موضوع این است که این اپلیکیشن در ایران فیلتر نشده است. موضوع دیگری هم که باید به آن اشاره کرد، آن است که برخی مسوولان اذعان می‌کنند که مسیریاب‌‌‌ها می‌توانند نقاط ترافیکی را به سمت‌‌‌های خاصی سوق دهند و باعث ایجاد ترافیک شوند یا نقطه‌‌‌ای از شهر را با سرریز کردن ترافیک‌‌‌ها مختل کنند. این موضوعی است که صاحبان مسیریاب و نقشه‌‌‌های بومی باید درباره آن صحبت و شفاف‌‌‌سازی کنند.»
پیش از آن اما مدیرعامل سرویس نقشه و مسیریاب نشان، بر ایجاد بستری آزاد برای رقابت سالم تاکید کرده بود. «جواد عامل» در سال ۹۹ و در یک گفت‌وگوی زنده اینستاگرامی با مجله پیوست ضمن انتقاد از فیلترینگ و اختلال مسیریاب ویز و قطعی اینترنت گفت: «فیلترینگ یا اختلال در ویز و قطع اینترنت در سال ۹۸ اگرچه باعث افزایش کاربر مسیریاب نشان شد، اما ما بر این باوریم که کاربران را نباید مجبور به انتخاب یک سرویس کرد؛ آنها باید بتوانند با انتخاب خودشان از مسیریاب نشان استفاده کنند، چرا که نشان نمی‌‌‌خواهد خودروی ملی باشد. ما می‌‌‌خواهیم کاربران در رقابت سالم نشان را انتخاب کنند.»
با تمام اینها، همچنان مشخص نیست که این اختلالات اینترنتی تا چه زمانی برطرف می‌شود و همین موضوع تصویر مبهمی را در ذهن ایجاد می‌کند. حتی «عیسی زارع‌‌‌پور» وزیر ارتباطات هم عنوان کرد که درباره زمان رفع محدودیت اینترنت از وزیر کشور سوال کنید؛ چرا که تصمیم‌گیری درباره این موضوع با او نیست. حالا قطعی اینترنت حتی رفت‌‌‌وآمدهای ساده شهری مردم را هم تحت‌تاثیر قرار داده و آنها را کلافه و سردرگم کرده است.
منبع: دنیای اقتصاد
