بحث ورود استارتاپ‌ها به بازار سرمایه، از آن دست موضوعات مورد تعامل بین بخش خصوصی و بخش دولتی کشور است که زمان زیادی به طول انجامید تا هر دو طرف به زبان مشترک برسند. اکنون که مشخص شده بهترین راه بالغ شدن اکوسیستم استارتاپی کشور، راه یافتن استارتاپ‌ها به بازار سرمایه است، با آغاز رویکردی حمایتی از سوی چند وزارتخانه در دولت جدید، اتفاق‌های مثبتی رخ داده است.
در این سال‌ها درباره ورود استارتاپ‌ها به بورس بحث‌های مختلفی از سوی نهاد ناظر مطرح شد و حرکت‌های رو به جلو و مثبتی نیز اتفاق افتاد. بحث‌هایی همچون حضور در تابلوی اختصاصی و بازاری موسوم به “هدف” تا نحوه ارزش‌گذاری و سنجش دارایی‌های نامشهود، پیش‌بینی میزان استقبال بازار سرمایه از این شرکت‌ها و نیز سودده بودن استارتاپ حین عرضه اولیه. با وجود پذیرش نخستین استارتاپ در تالار شیشه‌ای کشور، این بحث‌ها در فضای بازار سرمایه کماکان تازه است.
آیا شرکت استارتاپی برای ورود به بورس باید سودده باشد؟
یکی از نکاتی که در رابطه با پذیرش شرکت‌های استارتاپی در بورس عنوان می‌شود بحث سوددهی شرکت است. بسیاری از فعالان بازار سرمایه اینطور می‌پندارند که یک شرکت برای پذیرفته شدن در بازار بورس باید سودده باشد. جالب است که در زمان عرضه اولیه یک استارتاپ در کشورهای پیشرفته دنیا همچون آمریکا و اروپا سودآوری شرکت مساله اصلی سرمایه‌گذاران نیست و غالب این دست شرکت‌ها در زمان عرضه زیان‌ده هستند. برای روشن شدن موضوع، شرکت‌های مطرحی همچون ایربی‌اندبی، اسپاتیفای، توییتر، لیفت و اوبر در زمان IPO شدن و برخی حتی پس از آن نیز سودآور نبوده‌اند. ذکر آماری در این رابطه قابل توجه است که در سال ۲۰۱۹ بیش از ۸۰ درصد شرکت‌های فناوری‌محور در زمان عرضه اولیه ضررده بوده‌اند. در این رابطه نظر کارشناسان این حوزه قابل تامل است.
دکتر سعید باجلان، عضو هیات علمی و متخصص بازار سرمایه در رابطه با موضوع رشد و سوددهی استارتاپ‌ها برای ورود به بورس در برنامه «پادکست زوم» گفت: «استارتاپ‌ها ماهیتا دنبال رشد هستند، لذا طبیعی است که شما سودآوری را فدای رشد کنید؛ بر این اساس زیان‌ده بودن استارتاپ‌ها اساسا پدیده عجیب و نامتعارفی نیست. استراتژی اصلی، تمرکز روی رشد است و به همین دلیل کل درآمدهای‌شان را به نوعی در شرکت مجددا سرمایه‌گذاری می‌کنند و به این خاطر سودآوری خیلی خاصی ندارند، البته این به هیچ عنوان به این معنی نیست که قدرت سودآوری ندارند و یا جریان نقد برای سهام‌داران‌شان تولید نمی‌کنند.»
به اعتقاد دکتر باجلان عدم سودآوری در بازار سرمایه پدیده عجیبی نیست، زیرا ملاک ارزش‌گذاری صرفا سودآوری نیست. «به عنوان مثال، برخی شرکت‌های خودرویی کشور، زیان انباشته خیلی زیادی دارند، به حدی که اساسا زیان آن‌ها از سرمایه شرکت تجاوز کرده است و در اصطلاح حقوق صاحبان سهام شرکت منفی شده است، با این حال جزو پر‌بازده‌ترین شرکت‌های بورسی نیز هستند. پس اینکه بگوییم همه شرکت‌های بورسی سودآور هستند و ما شرکت زیان‌ده در بورس نداریم، حرف دقیقی نیست.»
دکتر باجلان تصریح کرد: «دقت کنید که سود یک مفهوم حسابداری است و بسیار تحت تاثیر رویه‌های حسابداری است، به این معنی که با تغییر رویه حسابداری عدد آن کم و زیاد می‌شود بدون اینکه در کلیت شرکت تغییر خاصی رخ داده باشد. به همین دلیل هم هست که امروز در ارزش‌گذاری بیشتر روی جریانات نقدی شرکت و پتانسیل رشد آن توجه می‌شود تا رقم سود. یکی دیگر از ویژگی‌های استارتاپ، رشد است؛ یعنی اینکه این شرکت‌ها استراتژی‌شان تمرکز بر رشد کسب‌وکار است تا سودآوری در کوتاه‌مدت.»
استارتاپ‌ها، هم‌تراز همتایان سنتی حاضر در بورس
از نظر دیگر کارشناسان بازار سرمایه، برخی شرکت‌های استارتاپی ایرانی که در حال حاضر به حجم بازار گسترده و تعداد کاربران بالایی دست یافته‌اند، با اینکه در بازار سرمایه کشور حضور ندارند، اما عملکرد مشابه و حتی بهتر از همتایان خود در بورس دارند.
علیرضا توکلی کاشی، کارشناس بازار سرمایه می‌گوید از میان ۹۱۱ شرکت حاضر در بورس و فرابورس ایران، بیش از هفتاد درصد آن‌ها فروشی کمتر از صد میلیارد تومان و سود عملیاتی کمتر از ده میلیارد تومان در سال دارند. توکلی کاشی افزود: اگر فروش یک شرکت به بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان در سال برسد، معمولا سود عملیاتی آن از ۱۰ میلیارد تومان بالاتر است. «در واقع می‌توان گفت چنین شرکتی در میان هفتاد درصد از شرکت‌های دارای سهام ممتاز بورس ایران قرار دارد.» به اعتقاد توکلی کاشی شرکت استارتاپی که چنین شرایطی را داشته باشد، دیگر استارتاپ نیست و به بلوغ کافی برای ورود به بازار سرمایه رسیده است.
دغدغه همسایه‌های ایران، صدور استارتاپ به کشورهای دیگر است
پذیرفته شدن یک استارتاپ در بورس در کنار تمامی مزیت‌هایی که نصیب آن شرکت می‌کند، این امتیاز اقتصادی را برای ذی‌نفعان شرکت در پی دارد که باعث می‌شود حلقه آخر داستان موفقیت سرمایه‌گذاری خطرپذیر یعنی «استراتژی خروج» محقق شود و نیز سرمایه‌گذاران بیشتری ترغیب به سرمایه‌گذاری در این حوزه شوند. اتفاقی که اکوسیستم استارتاپی ایران این روزها به شدت به آن نیاز دارد؛ زیرا منابع مالی وسیع برای استارتاپ‌های در مرحله رشد در کشور موجود است، اما سرمایه‌گذار بخش خصوصی حاضر به قبول ریسک و سرمایه‌گذاری چند صد میلیاردی در این حوزه نیست، بنابراین بازار سرمایه کشور بهترین مکان برای دستیابی به این هدف است.
در حالیکه اکوسیستم استارتاپی ایران در شرایط متقاعدسازی صاحبان سرمایه و IPO کردن دستاوردهای یک دهه پیش خود به سر می‌برد، کشورهایی در همسایگی ایران هر کدام حداقل یک تا چندین یونیکورن (شرکت استارتاپی با ارزش بیش از ۱ میلیارد دلار) دارند و سودای فتح بازار کشورهای دیگر را در سر می‌پرورانند.
روزنامه دنیای‌اقتصاد در گزارش اخیر خود که دی ماه به چاپ رسید، نوشت خاورمیانه در حال تبدیل شدن به منطقه‌ای برای جذب سرمایه‌گذاران استارتاپی است. بر اساس گزارش استاتیستا در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ۱۶ یونیکورن وجود دارند و جذب سرمایه بسیار راحت‌تر از قبل است. در حالیکه اکوسیستم استارتاپی ایران که سال‌ها قبل از کشورهای همسایه شروع به رشد کرده به دلایل اقتصادی ناشی از تحریم و قطع دسترسی بازار جهانی از کشورهای منطقه عقب مانده است. تنها کشور امارات به‌دنبال ایجاد ۲۰ یونیکورن تا سال ۲۰۳۱ در این کشور است.
کریم نخستین استارتاپ منطقه خاورمیانه است که توانست به یونیکورن تبدیل شود؛ زمانی که شرکت اوبر این استارتاپ را به مبلغ ۳/۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ خرید. کریم حالا یک سوپراپ است که در کنار خدمات تاکسی آنلاین خدمات دیگری را نیز به کاربران خود ارایه می‌دهد. مقر اصلی کریم دبی است، اما طی سال‌های اخیر فعالیت‌های خود را به ۱۰۰ شهر در ۱۵ کشور جهان گسترش داده از جمله در آفریقا و جنوب آسیا.
ترکیه دیگر همسایه بسیار نزدیک ایران است که توجه و سرمایه‌گذاری انبوهی برای اکوسیستم استارتاپی خود در نظر گرفته است. به نوشته دنیای‌اقتصاد استارتاپ «گتیر» که مقر آن در استانبول است روی تحویل ۸ تا ۱۲ دقیقه‌ای کالای سوپرمارکتی و غذا دم در منزل کاربران تمرکز دارد. این استارتاپ اکنون به ارزش ۷/۷ میلیارد دلاری دست پیدا کرده و توانسته بازار خود را آنسوی مرزهای ترکیه به قلب اروپا و نیویورک نیز گسترش دهد. بازار ترکیه به قدری برای خارجی‌ها جذاب است که به غیر از سرمایه‌گذاران آمریکایی و بومی ترکیه، چینی‌ها نیز به آن توجه نشان داده‌اند و در یک مورد علی‌بابا، غول ایکامرس چین در سال ۲۰۱۸ میلادی ۷۵۰ میلیون دلار در فروشگاه آنلاین «ترندیول» ترکیه سرمایه‌گذاری کرده که اکنون به یک دکاکورن (استارتاپ با ارزش بیش از ۱۰ میلیارد دلار) تبدیل شده است.
اکنون امید می‌رود دیگر استارتاپ‌های ایرانی همچون اسنپ، دیجی‌کالا، بازار، شیپور و فیلیمو مانند تپسی که توانست به فرابورس راه پیدا کند، وارد بازار سرمایه کشور شده و هر چه زودتر عرضه عمومی شوند.
