فناوری نوظهور بلاکچین به‌دلیل برخورداری از ویژگی‌های بی‌همتایی همچون تمرکززدایی، شفافیت، تغییرناپذیری و هدایت‌پذیری خودکار، میتواند سرآغاز تغییرات گسترده‌ای در حوزه‌ها و صنایع مختلف باشد. از بازارهای مالی، امور تجاری و بازرگانی و صنعتی گرفته تا امور دولتی، بیمه و حتی رویه‌های قضایی و حقوقی، می‌توانند از قابلیتهای یکتای بلاکچین برای افزایش بهره‌وری و شفافیت بهره‌مند شوند. نوبیتکس به‌تارگی گزارش سال جدید خود را منتشر کرده و در یکی از بحش‌های آن به معرفی کاربردهای بلاکچین و آینده پیش روی استفاده از این فناوری پرداخته است.
از جمله کاربردهایی که نوبیتکس در گزارش خود به آن اشاره کرده بازار سرمایه، دیفای، انرژی و پایایی، زنجیره تامین، بهداشت و درمان و… است.
بازار سرمایه
فناوری بلاکچین از اساس، شیوه‌های تبادل ارزش میان نهادهای مالی را متحول کرده و روش نوینی را برای برپایی زیرساخت‌های بازار در اختیار قرار داده است.
این فناوری با تکیه بر دارایی‌ها و اوراق بهادار دیجیتال برنامه‌پذیر، میتواند دسترسی به سرمایه‌ها را برای ناشران، ساده‌تر، ارزان‌تر و سریع‌تر کند. به کمک این فناوری، می‌توان اوراق بهادار را در مدتی بسیار کوتاه و حتی در عرض چند دقیقه منتشر کرد و از اجرای خودکار حقوق و تعهدات الحاقی به آن اطمینان یافت. این ویژگی بلاکچین به ناشران و تسهیل‌گران اجازه می‌دهد تا سرعت صدور اوراق بهادار و اجرای فرایندهای تأمین مالی را شتاب ببخشند.
دیگر قابلیت یکتای بلاکچین، امکان خودکارسازی و کدگذاری شرایط و قوانین یک دارایی در بطن آن است. به این ترتیب، می‌توان فرایند صدور و انتشار اوراق را با انعطاف‌پذیری و سفارشی‌سازی بیشتری انجام داد. از سوی دیگر، فناوری بلاکچین قادر است با ساده‌سازی فرایندهای «مقابله با پولشوی(AML)» و «شناخت و احراز هویت مشتری(KYC) » و همچنین در اختیار گذاشتن به‌روزرسانی‌ها و تجزیه‌وتحلیل‌ها از طریق یک درگاه واحد به مشتریان، نقش بی‌بدیلی در افزایش شفافیت و بهره‌وری ایفا کند.
یکی دیگر از مزایای دارایی دیجیتال، تقسیم‌پذیری و کسری‌سازی آن‌هاست. این گونه از دارایی‌ها را می‌توان به واحدهای خردتر با قیمت مقرون‌به‌صرفه‌تر و قابلیت نقل‌وانتقال ساده‌تر تقسیم کرد و به نقدینگی بیشتر و طیف گسترده‌تری از سرمایه‌گذاران دسترسی یافت. علاوه‌براین، ماهیت دیجیتالی دارایی‌ها موانع موجود بر سر راه انتشار اوراق را کاهش می‌دهد و فرصت‌های تازه‌ای را برای ورود بازیگران خرد به حوزه نشر اوراق فراهم می‌کند.
در مجموع به کمک بلاکچین می‌توان چرخه عمر اوراق بهادار را از لحظه نشر تا تقسیم سود میان سرمایه‌گذاران، بر پایه فرایندهای خودکار بنا کرد.
به‌طور خلاصه و فهرست‌وار می‌توان گفت بلاکچین میتواند مزیت‌های زیر را برای بورس‌ها و بازارهای سرمایه به ارمغان بیاورد:
- از میان بردن نقطه تکین شکست یا پاشنه آشیل سیستم‌های متمرکز با برپایی زیرساخت‌های غیرمتمرکز
- ساده‌سازی امور بازار سرمایه با تسهیل فرایندها، کاهش هزینه‌ها و زمان‌های تسویه
- دیجیتالی‌سازی فرایندها و چرخه‌های کاری، کاهش ریسک‌های عملیاتی ناشی از کلاهبرداری، خطاهای انسانی و رفتار طرف مورد معامله
- دیجیتالی‌سازی یا توکن‌سازی دارایی‌ها و ابزارهای مالی با هدف تسهیل برنامه‌پذیری، مدیریت و معامله آنها. دارایی‌ها با تبدیل به توکن و برخورداری از قابلیت‌هایی همچون کسری‌سازی که می‌توانند به بازارهای گسترده‌تری دسترسی پیدا کنند و این به نوبه خود به افزایش نقدینگی و کاهش هزینه سرمایه منجر می‌شود.
حوزه دیفای
از دیگر رهاوردهای بلاکچین، تمرکززدایی از حوزه مالی و ظهور پدیده‌ای به نام دیفای است. «امور مالی غیرمتمرکز» یا «دیفای(DeFi)»، یک زیست‌بوم مالی نوپاست که در آن به‌جای تکیه بر سامانه‌های مالی سنتی و متمرکز، از روش‌های همتابه‌همتا و غیرمتمرکز برای انجام و مدیریت امور مالی استفاده می‌شود. دیفای طی مدت کوتاهی توانسته تمامی قابلیتهای نظام مالی سنتی از استقراض و تأمین اعتبار گرفته تا سپرده‌گذاری و درآمدزایی را در بستر شبکه‌‌ای درهم‌تنیده از ابزارها و پروتکل‌های مالی نوظهور در اختیار کاربران بگذارد.
در حال حاضر، ۱۰ میلیارد دلار از دارایی‌های کاربران در پروتکل‌های مختلف دیفای سپرده‌گذاری شده که خود نشانگر اقبال فزاینده کاربران به این حوزه نوپا است.
شالوده نظام مالی سنتی بر اساس زیرساخت‌های متمرکزی شکل گرفته که زمام مدیریت و کنترل آن در اختیار بانک‌های مرکزی، نهادهای مالی و شمار زیادی واسطه است. اما بنای امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای کدها و برنامه‌های رایانه‌ای هستند که در بستر زیرساختی غیرمتمرکز از جمله بلاکچین اتریوم پیاده‌سازی می‌شوند.
توسعه‌دهندگان حوزه دیفای با استقرار قراردادهای هوشمند در یک شبکه بلاکچینی می‌توانند پروتکل‌ها و سکوهای مالی دلخواه خود را بسازند و در دسترس تمامی کاربران قرار دهند.
نقطه عطفی که دیفای توانسته به آن دست یابد، این است که دارایی‌های دادوستد شده در این حوزه، کاربردهایی بسیار فراتر از ارزهای متعارف یا همان پول فیات دارند. صرافی‌های غیرمتمرکز، دارایی‌های مصنوعی و وام‌های آنی، از جمله کاربردهای نوین دیفای هستند که پیش‌تر هیچ‌گاه در دنیای مالی سنتی در دسترس نبوده‌اند. این تغییر قواعد بازی در زیرساخت‌های مالی، مزیت‌های بسیاری را هم برای کاربران و هم نهادهای مالی مستقل به همراه آورده است.
انرژی و پایایی
بازیگران فعال در صنعت انرژی از نیروگاه‌های برق گرفته تا شرکت‌های نفت و گاز، به‌تدریج در حال شناسایی قابلیتهای تحول‌آفرین بلاکچین در حوزه کاری خود هستند.
بلاکچین میتواند سرآغاز تحول فراگیری در صنعت انرژی باشد. این صنعت دیرپا همچون دیگر صنایع با موجی از فناوری‌های نوین مواجه شده و روزی نیست که از تاثیر شگرف پنل‌های خورشیدی، خودروهای الکتریکی و دستگاه‌های پایش انرژی و… بر این صنعت سخن به میان نیاید.
شبکه‌های بلاکچینی از جمله اتریوم، در این میان با برخورداری از قابلیت‌هایی همچون قراردادهای هوشمند می‌توانند زمینه‌ساز رشد بخش انرژی باشند. گرچه «انرژی و پایایی»، از جمله حوزه‌هایی است که میتواند از فناوری بلاکچین بهره بسیار ببرد، اما این زمینه از کاربرد بلاکچین تا اندازه‌ای مغفول مانده است. موسسات مختلفی همچون «مجمع جهانی اقتصاد»، موسسه محیط زیست استنفورد وودز (Stanford Woods Institute for the Environment) و چندین نهاد مرجع بین‌المللی دیگر با انتشار گزارش‌های تحقیقاتی مشترکی اذعان کرده‌اند که فناوری بلاکچین دست‌کم ۶۵ کاربرد ملموس در بخش‌های مختلف محیط زیست، انرژی و پایایی دارد. از میان این کاربردها می‌توان به مدل‌های کسب‌وکاری جدید برای بازار انرژی، مدیریت داده بی‌درنگ و انتقال، صدور و دادوستد اعتبارنامه‌های کربن یا انرژی‌های تجدیدپذیر به بلاکچین اشاره کرد.
فناوری دفترکل توزیع‌شده میتواند با فراهم‌کردن قابلیت ردیابی زنجیره تأمین تجهیزات شبکه برق، بهره‌وری نیروگاه‌ها را افزایش دهند. علاوه‌براین، بلاکچین قادر است راهکارهای ویژه‌ای را برای چگونگی توزیع انرژی‌های تجدیدپذیر در اختیار بگذارد.
بخش‌های سنتی‌تر حوزه انرژی از جمله فعالان بخش نفت و گاز هم می‌توانند از راهکارهای سازمانی بلاکچین بهره‌مند شوند. سیستم‌های پیچیده‌‌ای که میزبان انبوهی از کنشگران هستند نیز فرصت‌های ویژه‌ای برای استفاده از فناوری بلاکچین پیش رو دارند. برای مثال، بازار نفت به‌عنوان یکی از پررونق‌ترین بازارهای جهان بر شبکه‌‌ای بزرگ و درهم‌تنیده از پالایشگاه‌ها، نفتکش‌ها، کارکنان، دولت‌ها و نهادهای نظارتی متکی است. این شبکه بزرگ، به‌دلیل عمر طولانی خود از زیرساخت‌های ضعیف و فرایندهای ناکارا رنج می‌برد. از این رو، شرکت‌ها و هلدینگ‌های بزرگ در حوزه نفت و گاز به سودای کاهش هزینه‌ها و اثرات مخرب محیط زیستی فعالیت‌های خود، به دنبال استقرار سامانه‌های بلاکچینی هستند.
از سوی دیگر، بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه نفت و گاز، نگرانی‌های بجایی در مورد حفظ حریم خصوصی و اسرار تجاری خود دارند. در این زمینه هم شبکه‌های بلاکچینی خصوصی می‌توانند با قابلیت‌هایی همچون «داده‌های مجوزدار» و «دسترسی‌های گزینشی»، از چرخش امن اطلاعات میان بازیگران صنعت مطمئن شوند. بلاکچین‌های خصوصی و کنسرسیومی می‌توانند نیازهای فعالان صنعت انرژی را تا زمان بهبود ساختارهای حریم خصوصی در بلاکچین‌های عمومی، برآورده کنند.
مزیت‌های اصلی به‌کارگیری بلاکچین در بخش انرژی شامل این موارد است:
- کاهش هزینه‌ها
- افزایش پایایی محیط زیستی
- ارتقای شفافیت برای ذینفعان صنعت انرژی بدون نقض چارچوب‌های حریم خصوصی
حوزه زنجیره تأمین
بلاکچین با برخورداری از شفافیتی انکار‌ناپذیر، میتواند به یگانه مرجع قابل استناد میان ذینفعان مختلف زنجیره تأمین بدل شود. رهگیری و ردیابی هوشمند سفارش‌ها، کالاها و محاسبه دقیق تأخیرها به کمک بلاکچین میتواند زمان ارسال و دریافت محموله‌ها را به‌شدت کاهش دهد.
از مزیت‌های بلاکچین برای این حوزه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- دیجیتالی‌شدن
بیشتر زنجیره‌های تامین هنوز هم بر فرایندهای فیزیکی ناامن و ناکارا متکی هستند. با بهره‌گیری از بلاکچین، می‌توان فرایندهای فیزیکی را بر پایه قراردادهای هوشمند، دیجیتالی کرد و بهره‌وری و کارایی را افزایش داد.
- تایید اصالت
تولیدکنندگان، خرده‌فروشان و مصرف‌کنندگان، همگی با دشواری‌های بسیاری در بخش تایید اصالت محصولات دست‌به‌گریبان هستند. این دشواری‌ها به افزایش کلاهبرداری‌ها دامن می‌زند. بااین‌حال، بلاکچین میتواند هر محصول را در لحظه صفر تولید با یک توکن غیرقابل تعویض (NFT) پیوند بزند و سپس این توکن‌ها در حکم گواهی تایید اصالت کالاها میان ذینفعان دادوستد شوند.
- کنترل توزیع
بسیاری از برندها و خرده‌فروشان، قادر نیستند مانع از توزیع محصولات در بیرون از کانال‌های اختصاصی خود شوند. بلاکچین در این میان میتواند از قراردادهای هوشمند برای تعریف قوانین خاص به‌منظور مدیریت کانال‌های توزیع استفاده کند و به تولیدکنندگان کمک کند.
- خدمات پس‌ازفروش
بسیاری از خرده‌فروشان نمی‌توانند خدمات پس‌ازفروش را به‌طور جامع در اختیار مصرف‌کنندگان بگذارند و در مراحل مختلف از جمله فراخوان، ضمانت و نگهداری محصول با مشکلاتی مواجه‌اند. بلاکچین میتواند با فراهم کردن امکان دسترسی به اطلاعات هر محصول در بستر یک دفترکل غیرمتمرکز، زمینه را برای ارتقای کیفیت خدمات پس‌ازفروش میسر کند.
- شفافیت
مصرف‌کنندگان همواره خواهان دسترسی به اطلاعات مواد خام به‌کار رفته در محصولات و فرایندهای تولید هستند. به کمک بلاکچین، تمامی ذینفعان در یک زنجیره تأمین می‌توانند به تاریخچه کامل هر محصول دسترسی داشته باشند.
- اثبات مالکیت
از دیگر مشکلات مصرف‌کنندگان و کاربران نهایی، می‌توان به ناتوانی آنها در اثبات مالکیت یک محصول اشاره کرد. این معضل باعث افزایش سرقت و کلاهبرداری می‌شود. در اینجا نیز بلاکچین میتواند راهگشا باشد. مشتریان به‌سادگی قادرند توکن‌های غیرقابل تعویض مرتبط با هر محصول فیزیکی را نزد خود نگه دارند و از آنها برای اثبات مالکیت خود استفاده کنند.
باگ بانتی
باگ بانتی یا یافتن باگ سیستم‌ها و شبکه‌ها و کسب درآمد از طریق دریافت پاداش از آن مجموعه، یکی از مقوله‌هایی است که در اجرا و در مرحله تایید باگ و انتقال پول، با موانعی رو‌به‌رو می‌شود. باگ بانتی در اسمارت کانترکت بر بستر بلاکچین، از طریق قرارداد هوشمند و امضای دیجیتال دو یا چندطرفه، مشکل اعتماد طرفین در فرایند انتقال اطلاعات و پول را برطرف کرده است. از این اسمارت‌کانترکت‌ها برای فروش دانش، محصولات و خدمات نیز استفاده می‌شود.
امور دولتی و حاکمیتی
دولت‌ها و متولیان امور عمومی می‌توانند از بلاکچین برای رهایی از چنبره سامانه‌های متمرکز و ناکارآمد استفاده کنند. در واقع چابک‌تر، امن‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر بودن شبکه‌های بلاکچین به کمک دولت می‌آیند تا جایگزین سامانه‌های سنتیِ هزینه‌بر شوند.
در دولت دیجیتال مبتنی بر بلاکچین، می‌توان بر بستر این فناوری نوین از داده‌های دولت، شهروندان و کسبوکارها محافظت کرد، مانع از اتلاف منابع شد، از اقدامات مجرمانه برای کلاهبرداری و تقلب جلوگیری کرد و اعتماد و مسئولیت‌پذیری را ارتقا داد. در یک دولت بلاکچین‌پایه، افراد، کسبوکارها و نهادهای حاکمیتی می‌توانند با تکیه بر سیستم رمزنگاری، منابع خود را در بستر یک دفترکل امن و توزیع‌شده به‌اشتراک بگذارند. این ساختار، نقاط ضعف را حذف و از داده‌های حیاتی شهروندان محافظت می‌کند.
طیف وسیعی از وظایف دولت در حوزه‌هایی همچون پرداخت‌ها، ثبت اسناد و املاک، ثبت احوال، زنجیره‌های تأمین کالاهای اساسی، خدمات درمانی، ثبت شرکت‌ها و واحدهای تجاری، انتخابات و مدیریت نهادها را می‌توان بر پایه فناوری دفترکل توزیع‌شده و بلاکچین انجام داد.
زنجیره نگهداری شواهد و مستندات حقوقی و پلیسی نیز به تازگی در برخی کشورها مورد بررسی و حتی استقاده محدود قرار گرفته و بر اساس آن، تمامی مدارک و مستندات یک پرونده به‌عنوان مثال جنایی، در بلاکچین ذخیره شده و در اختیار افراد معین قرار می‌گیرد و داده‌های ورودی، پس از تایید، در شبکه ذخیره می‌شوند.
حوزه بهداشت و خدمات درمانی
فعالان حوزه خدمات درمانی و بهداشتی از پزشکان گرفته تا سازمان‌های بیمه‌گر و شرکت‌های داروسازی دریافته‌اند که بلاکچین میتواند در مدیریت سوابق درمانی، رهگیری داروها و دستگاه‌های پزشکی کاربرد داشته باشد.
در طول سه دهه گذشته، صنعت سلامت با پیشرفت سامانه‌های متمرکز ثبت داده، الزامات مدیریت اطلاعات و دیجیتالی‌سازی سوابق درمانی، تحولات چشمگیری را تجربه کرده است. گرچه حجم بسیار گسترده‌ای از اطلاعات در حوزه خدمات سلامت انباشت شده و پردازش می‌شود، اما بین افراد و نهادهای این بخش ارتباط دوبه‌دوی ساختارمندی وجود ندارد. فقدان همکاری تعاملی در میان سامانه‌های خدمات درمانی در سطوح فردی و جمعی، معضلاتی را به بار آورده که در شرایط ویژه از جمله این موارد، دردسرساز می‌شود:
- وقتی بیماران می‌خواهند از سایر خدمات‌دهندگان حوزه درمان و بهداشت، خدمت دریافت کنند.
- وقتی مدیران یک کارآزمایی بالینی می‌خواهند داده‌های مربوط به بیماران یک دوره را ثبت و تأیید کنند.
- وقتی شرکت‌های دارویی به‌دنبال تأیید و اثبات اصالت داروهای بازار جهانی هستند.
فقدان به‌اشتراک گذاری امن داده‌ها و سوابق درمانی باعث شده تا بیماران، زمان و هزینه گزافی را برای انجام خدمات درمانی غیرضروری صرف کنند. افزون‌براین، در مواقع اضطراری، پزشکان و دیگر متخصصان سلامت، نمی‌توانند به سوابق بیمار دسترسی داشته باشند و ممکن است درمان نامناسبی را تجویز کنند. بلاکچین در این موارد با ایجاد یک دفترکل امن و شفاف میتواند درمان‌گران را در دسترسی به سوابق پزشکی بیماران یاری کند.
در بخش دارو نیز رهگیری امن زنجیره‌های تامین برای جلوگیری از توزیع داروهای تقلبی یا غیرقانونی ضروری است. این داروها به‌سادگی سلامت یک گروه انبوه از بیماران و حتی کل جامعه را به مخاطره می‌اندازند. علاوه بر این، داروهای فاقد مجوز هم علاوه‌بر ایجاد وقفه یا شکست در روند درمان بیماران، ممکن است باعث ایجاد اعتیاد یا وابستگی در آنها شوند.
بلاکچین در این میان میتواند معضلات ناشی از حمل‌ونقل یا تولید غیرقانونی داروها را حل‌وفصل کند و بستر واحدی را برای رهگیری و اطمینان از شرایط نگهداری داروها در اختیار بگذارد. شبکه «اتریوم سازمانی»، از جمله بلاکچین‌هایی است که به کمک قراردادهای هوشمند و قابلیت همکاری تعاملی میتواند تحولی فراگیر در صنعت دارو ایجاد کند.
بلاکچین در ورزش
خدمات بیمه، خدمات حقوقی، ورزش و… حوزه های دیگری هستند که بلاکچین در آنها کاربرد دارد. بلاکچین در ورزش و خریداری توکن‌های متصل به سهام باشگاه‌ها ازسوی هواداران، تنها یکی از کاربردهای بلاکچین در ورزش است. سرمایه‌پذیری مبتنی بر توکن میتواند هزینه نهایی برای حامیان مالی باشگاه‌های ورزشی را کاهش دهد و باعث ارتقای هم‌دلی میان هواداران، سرمایه‌گذاران و گردانندگان تیم‌های ورزشی شود.
صنعـت ۵ میلیـارد دلاری یادمان‌هـای ورزشـی، مبتنـی بـر یـک نظـام اعتمـاد متقابـل برای احـراز اصالـت تمامـی اقلام اسـت. در آینـده نزدیـک بـا اتـکا بـر احـراز اصالـت مبتنـی بـر هـوش مصنوعـی و بلاکچیـن، دیگـر نیـازی بـه اعتمـاد متقابـل نخواهـد بـود. شـبکه‌های بلاکچینـی می‌تواننـد اصالـت تک‌تـک قطعـات یـک یادمـان را بـا راهکارهـای ویـژه خـود اصالت‌سـنجی کننـد.
بلاکچین و هوش مصنوعی
داده‌هایـی کـه در هـوش مصنوعـی اسـتفاده می‌شـود، بایـد به‌طـور شـفاف و بـدون دسـتکاری نگهـداری شـوند و همیـن جـا نقطـه اتصـال هـوش مصنوعـی بـه بلاکچیـن اسـت. داده‌هـا و سـوابق غیرقابـل تغییـر دیجیتـال بـر بسـتر بلاکچیـن تولیـد و حفـظ می‌شـوند و بـه ایـن ترتیـب کاربـران به منشـاء داده‌ها، بـدون نیاز به اعتمـاد بین طرفین، دسترسـی دارنـد. ازسـوی دیگـر امنیـت اطلاعـات، بـا ایجـاد مسـیر شـفاف حسابرسـی بـر بسـتر بلاکچیـن، تامیـن می‌شـود.
دانشـمندان هـوش مصنوعـی از طریـق بلاکچیـن بـه شـبکه‌ای غیرمتمرکـز از تاییدکننده‌هـای دیتـا دسترسـی دارنـد کـه می‌تواننـد داده‌هـای نادرسـت را تشـخیص دهنـد. همچنیـن احتمـال هـک و افشـا یـا از دسـت رفتـن داده‌هـا در شـبکه بلاکچیـن به‌طـور چشـمگیری کاهـش پیـدا می‌کنـد. بـا ایجـاد ایـن شـبکه‌های امـن داده، دانشـمندان AI بـا خیـال راحـت داده‌هـا را بـا امنیـت بـالا و در زمـان کوتـاه، تبـادل و از آنهـا اسـتفاده می‌کننـد.
کاربـران ایـن حـوزه می‌تواننـد در بسـتر بلاکچیـن داده‌هـای خـود را بـه یـک الگوریتـم هـوش مصنوعـی اجـاره دهنـد یـا آنهـا را بـه آژانسهـای تبلیغاتـی دلخـواه خـود بفروشـند.
همچنیـن می‌تواننـد بـه جـای اجـاره یـا فـروش داده‌هـای خـود، آنهـا را نـزد خـود و دور از
چشـم شـرکت‌ها یـا دولت‌هـا محفـوظ نگـه دارنـد.
بلاکچین در آینده
همانطور که گفته شـد، فناوری بلاکچین در بسـیاری از حوزه‌ها میتواند نقش تاثیرگذاری داشـته باشـد. هرچنـد، بسـیاری از کاربردهـای بلاکچیـن هنـوز در مرحله ایده هسـتند، اما بـا توجـه بـه برنامه‌هـا و قراردادهـای شـرکت‌های بـزرگ حـوزه فنـاوری و نـوآوری در جهـان، اسـتفاده از فرصت‌هـای صنعـت بلاکچیـن در آینـده، می‌توانـد دنیـای متفاوتـی را پیـش روی مـا قـرار دهد.
منبع: گزارش سال ۲۰۲۲ نوبیتکس
