اثربخشی نیکوکاری وقتی به حداکثر می‌رسد که یک کنش داوطلبانه بین مردم رایج باشد، نه اینکه فقط در موقعیت‌هایی انجام شود که احساسات مردم در اثر رویداد یا حادثه‌ای برانگیخته شده‌است
شهرزاد همتی روزنامه‌نگار- این روزها هر جای اینترنت یا اپلیکیشن‌ها و شبکه‌های اجتماعی که می‌چرخیم با درخواست کمک برای انجام کار خیر مواجه می‌شویم؛ آگهی‌ها و درخواست‌های گاه تاثیرگذار و گاه تکان‌دهنده‌ای که تلاش می‌کنند شما را به نیکوکاری و شرکت در یک کار خیر ترغیب کنند.
چه بلاگرهایی که به دلایل مختلف برای انجام یک کار خیر در نقش سلبریتی‌های مجازی شماره حساب خود را استوری کرده‌اند و از فالوِرها درخواست حمایت دارند، چه هنرمندان و ورزشکارانی که در اتفاقات و حوادث ناگوار برای کمک پا جلو می‌گذارند تا با جلب حمایت‌های مالی مردم به کمک آسیب‌دیدگان بشتابند. خیریه‌های فراوانی هم در کشور مشغول به کار هستند که با توجه به مقیاس‌ها و نیازهای امروزی، در صفحات مجازی هم فعال هستند و تلاش می‌کنند با معرفی اهداف و خدمات‌شان کمک‌های بیشتری را گردآوری کنند. اما نکته اصلی برای بسیاری از مخاطبان این موسسات خیریه و افراد خیر این است که به‌راحتی قادر به تشخیص صحت و سقم کار آنها نیستند.
اگر دقیق نباشیم و خودمان را به غوغای فضای مجازی بسپاریم، مرور صفحات مجازی این حس را به آدم می‌دهد که اگر کار خیر نکنی از قافله جا مانده‌ای! عجله برای کار خیر وهمچنین نداشتن اطلاعات کافی درباره نوع کمک و همچنین انتخاب نادرست واسطه ما با افراد نیازمند ممکن است تلاش‌مان برای نیکی کردن و در دجله انداختن را تبدیل به یک کار بدون ثمر کند. در روزگاری که تصاویر بسیاری از نیکوکاران قهرمان در شبکه‌های مجازی به اشتراک گذاشته می‌شود، در این روزها که بسیاری تلاش می‌کنند هر جا که فرصت شد پوریای ولی درون خود را فعال کنند و با یک استوری و پست شما را هم به کار خیر تشویق کنند به این موضوع فکر کنیم که اصلا کار خیر واقعی یعنی چه؟
کار خیر واقعی چیست و چه ویژگی دارد؟
تا به حال به این فکر کرده‌اید که آیا هر کار خیری موثر است؟ اصلا چگونه می‌شود نیکوکار یا خَیر موثری باشیم؟ اساساً برای مشارکت در انجام کار خیر، به کدام از افراد یا موسسات مدعی کار خیر می‌توان اطمینان کرد؟
واقعیت این است که در شرایط پرتنش جامعه کنونی، کار خیر بیش از هر زمان دیگری به ما حس خوب می‌دهد؛ چون وقتی به کار خیر دست می‌زنیم برای مدت کوتاهی می‌توانیم جای دیگران زندگی کنیم و زندگی نیازمندان یا درماندگان را با همه سختی‌هایش بهتر درک کنیم؛ با چنین احساسی بهتر می‌توانیم با نیازمندان و مددجویان همذات‌پنداری کنیم و در نهایت از جایی که هستیم و برای نعماتی که داریم شکرگزار باشیم؛ و شکرگزاری یعنی احساس رضایتمندی از شرایط و زندگی.
اما اگر در فرآیند انجام کاری که آن را خیر تصور می‌کنیم متوجه شویم کار ما بیهوده است و برای مشارکت در کار خیر، مسیر درستی را نرفته‌ایم، آیا همچنان احساس خوبی خواهیم داشت؟ اگر دریابیم فرد یا موسسه‌ای که برای انجام کار خیر به او اعتماد کرده‌ایم، قابل اعتماد نبوده یا کار خود را به‌درستی انجام نداده‌است، چه حالی می‌شویم؟
به کاهش بزه در جامعه کمک کنیم
انتخاب درست می‌تواند خیر ما را موثر کند. یک سازمان مرم‌نهاد و سمن می‌تواند گزینه خوبی برای کمک باشد، ممکن است شما مخالف این قضیه باشید و بگویید معلوم نیست کمک‌های ما کجا خرج می‌شود.جواب این است که سازمان‌های مردم‌نهاد که در قالب خیریه فعالیت می‌کنند، هدف‌های مشخصی برای پیگیری مشکلات دارند و نقشه مشخصی هم برای پیگیری این مشکلات تعریف کرده‌اند که در نهایت به بهبود حال جامعه کمک می‌کند و منفعت عمومی به دنبال بردارد. پس اگر مثلا هدف خیران کاهش بزه در جامعه است به جای کمک فردی یا نفر به نفر، همه کمک‌ها برای حل یک مشکل به صورت متمرکز به سازمان مردم‌نهادی ارائه شود که هدفش مهارت‌آموزی به بد سرپرستان است؛ در این صورت است که روند اصلاح مشکلات موجود می‌تواند تسریع شود. لازم است بدانید که راه‌های مختلفی هست که می‌توانید از طریق آنها هویت خیریه‌هایی که در قالب سازمان مردم نهاد فعالیت می‌کنند شناسایی و با آرامش خیال به آنها کمک کنید.
علاوه بر آن موسسه‌های مردم نهاد و خیریه موظف هستند که در بازه زمانی مشخص و معمولا سالیانه، گزارش عملکرد و گزارش مالی‌شان را شفاف اعلام کنند؛ آنها خوب می‌دانند که این مورد در جلب توجه خیران بسیار تاثیرگذار است. برای مثال؛ خیریه‌های قابل اعتماد معمولاً گزارش عملکرد سالانه خود را در اختیار عموم، و به‌ویژه در اختیار اعضا یا کمک‌کنندگان به خیریه، قرار می‌دهند. برخی موسسات خیریه این گزارش‌های سالانه و گزارش‌های هزینه‌کرد خود را به‌صورت فایل بر روی سامانه‌های خود در دسترس عموم قرار می‌دهند. چنین موسسه‌هایی نسبت به موسسات سربسته، بیشتر قابل اعتماد هستند.
همه چیز همیشه پول نیست
خیریه‌های متعددی هستند که بیش از کمک مالی، مشارکت و همکاری شما را می‌طلبند؛ در واقع کارها یا خدمات داوطلبانه چیزی است که بسیاری از چنین خیریه‌هایی به آن نیازمند هستند؛ نگهداری از سالمندان یا از کار افتاده‌ها، بیماری‌ها، استحمام ناتوان‌ها یا کم‌توان‌ها و حتی هم صحبتی با نیازمندان و … چنین خدمات یا حمایت همدلانه‌ای است که باعث رشد محیط اجتماعی می‌شود.
کار اصلی بسیاری از خیریه‌ها مهارت‌آموزی به نیازمندان است تا بتوانند با استفاده از مهارت‌هایی که آموخته‌اند وضعیت اقتصادی‌شان را بهبود بخشند. مثلاً به بچه‌های تحت پوشش بهزیستی که بالاتر از ۱۸ سال دارند و باید بتوانند مستقل شوند و خودشان زندگی خودشان را اداره کنند، فکر کنید. این بچه‌ها خانواده حمایتگری ندارند و در راه استقلال نیاز به کمک داوطلبانه خیران دارند که آداب و مهارت کسب و کار را از آنها بیاموزند. گاهی هم مددجوها نیاز به دانش و مشاوره روانشناسانی دارند تا برای حل مشکلات‌شان ذهنی آماده‌تر داشته باشند. در اینجا صرفاً پول حلال مشکلات نیست. خیریه‌ها در قالب سازمان‌های مردم‌نهاد، به‌صورت هدفمند نیازسنجی و الویت‌ها را تعیین می‌کنند. وقتی به یک خیریه کمک می‌کنید احتمال رفع نیازهایی که در اولویت هستند بسیار بیشتر از وقتی است که به صورت انفرادی قصد کمک کردن به مددجوها را دارید.
کار خیر باید تبدیل به فرهنگ شود
یادمان باشد که کار خیر به این معنی نیست که صرفاً اگر زلزله یا سیل یا حادثه‌ای اتفاق افتاد، دور هم جمع شویم و کمک کنیم تا مشکل حل شود. اثربخشی کار خیر وقتی به حداکثر می‌رسد که به یک فرهنگ در جامعه تبدیل شود؛ به این معنا که کنش داوطلبانه بین مردم رایج باشد، نه اینکه کار خیر فقط در موقعیت‌هایی رایج شود که احساسات مردم در اثر رویداد یا حادثه‌ای برانگیخته شده‌است. در چنین شرایطی معمولاً احساسات خیرخواهانه همچون موجی زودگذر در جامعه شکل می‌گیرد و به‌سرعت نیز افول پیدا می‌کند.
برای مشارکت سودمند در کارهای خیر، بهتر است مراحل زیر را طی کنیم:
۱ـ ابتدا ببینیم جامعه یا اجتماع ما نیازمند به چه امور خیری است؟ برای رسیدن به پاسخی برای این پرسش لازم نیست حتما در ابعاد بین‌المللی یا ملی به دنبال کار خیر باشیم. شناسایی نیازمندان را می‌توانیم از اجتماع محلی خودمان شروع کنیم؛ از محله، منطقه یا شهر خودمان.
۲ـ دارایی‌ها و توانایی‌های من برای مشارکت در امور خیر چیست؟
برای مثال؛ در یک دوره زمانی تا چه مبلغی می‌توانم در راه خیر هزینه کنم؟ چه خدمات داوطلبانه‌ای می‌توانم به نیازمندان ارائه کنیم؟ چه مهارت‌هایی دارم که می‌توانم در اختیار دیگران قرار دهم یا به آنها آموزش دهم؟
۳ـ نیازمندی‌های جامعه را بر اساس توانمندی‌ها یا دارایی خود، اولویت‌بندی کنیم.
۴ـ شناسایی خیریه یا حتی فرد خیر مورد اعتماد برای مشارکت در امر خیری که متناسب با خواست (نیت یا علاقه)، توانمندی یا دارایی ماست می‌تواند به روتین شدن این فرآیند کمک کند.
۵ـ پیگیری، بررسی و اطمینان یافتن از فرآیند انجام کار خیری که در آن مشارکت داشته‌ایم. این کار نیازمند تعامل به موسسه خیریه‌ای است که خود را عضو آن می‌دانیم. در واقع بهتر است خودمان را یکی از اعضای یک موسسه خیریه بدانیم تا بتوانیم مشارکت هدفمند و سودمند تری داشته باشیم.
دیجی‌کالا مهر بستری برای تسهیل و اثربخشی امر خیر
تصمیم‌گیری درباره این که کجا و با چه هدفی و چه نوع کمکی می‌خواهید کنید شاید نیاز به جستجو و فراهم آوردن اطلاعات اولیه مختلفی داشته باشد؛ یک پلتفرم که زمینه‌های مختلف کار خیر را دسته‌بندی کرده باشد و نوع کمک را هم به ما پیشنهاد بدهد می‌تواند کمک بزرگی حساب شود؛ در این صورت هم کار و مسیر ساده و سریع می‌شود، و هم موثر و هدفمند بودن کار خیر به حداکثر می‌رسد.
آیا ما می‌خواهیم کمک مالی کنیم یا کالایی را بخریم و اهدا کنیم؟ یا مایلیم وقت و تخصص شخصی خود را با یک خیریه به اشتراک بگذاریم؟ در دیجی‌کالامهر در جریان قرار خواهید گرفت که هزینه‌ای که به اشکال مختلف می‌پردازید در رفع چه نیازی به کار گرفته خواهد شد.
بر اساس آمار غیر رسمی حدود ۷۰ هزار موسسه خیریه با مجوز بهزیستی، وزارت ارشاد، وزارت کشور، شهرداری و دیگر نهاد‌های دولتی در حال فعالیت هستند. انتخاب درست و صحیح کمک به خیریه‌ای که شناسنامه‌دار باشد و صلاحیت قاننی داشته باشد نیازمند جستجو و وقت‌گذاری است.
در دیجی‌کالامهر، سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌هایی فهرست شده‌اند که صلاحیت آنها طبق استانداردهای مورد نیاز احراز شده است و فعالیت صادقانه و اثرگذار دارند.
هر کلیک نیکوکارانه‌ای که روی گزینه‌های مختلف دیجی‌کالامهر کنید را می‌توانید پیگیری کنید و می‌توانید نتیجه آن را که از سوی سازمان‌های خیریه به صورت فصلی گزارش داده خواهد شد ببینید؛ به این ترتیب شما به سادگی و فقط با چند کلیک می‌توانید در امور عام‌المنفعه و داوطلبانه مشارکت کنید. تا کنون بیش از ۲ میلیارد تومان از همین مسیر شفاف به موسسات خیریه کمک شده است.
ایران سی‌ودومین کشور بخشنده جهان
حدود یک دهه است که بنیاد کمک خیرانه(CAF) سالانه شاخص نیکوکاری در جهان را به صورت گزارش ارایه می‌کند. این شاخص بر اساس سوالاتی که از ملیت‌های مختلف پرسیده می‌شود رتبه‌بندی می‌شود.
در سال ۲۰۲۱ اندونزی بخشنده‌ترین ملت دنیا بوده‌است و ایران رتبه ۳۲ را دارد. البته یکی از عواملی که امتیاز ایران را در این رتبه‌بندی پایین آورده است، حضور کم‌رنگ ایرانی‌ها در کارهای داوطلبانه است؛ بسیاری از ایرانی‌ها صرفاً در قالب ارائه کمک‌های نقدی در امور خیر مشارکت می‌کنند. این در صورتی است که ممکن است گاهی نیازهای دیگری به جز کمک نقدی در اولویت باشد و از قضا موثرتر باشد.
یک آمارگیری که در سال ۱۳۹۹، برای افراد ۱۵ ساله و بیشتر با ۴۳۷۰۰ خانوار نمونه شهری و ۱۸۸۶۰ خانوار نمونه روستایی در ایران در حوزه رفتار اجتماعی انجام شد نشان داد که:
۷۶/۴ درصد از افراد حداقل یک‌بار کمک داوطلبانه در یک سال منتهی به زمان آمارگیری داشته‌اند.
۲۳/۶درصد افراد هیچ‌گونه کمک داوطلبانه‌ای به افراد دیگر در یک سال منتهی به زمان آمارگیری نداشته‌اند.
۳۵/۱ درصد افراد کمک داوطلبانه بیش از سه بار داشته‌اند.
آنچه واضح و مشخص است این است که آمار شفاف و روشنی از گردش مالی خیریه‌ها در ایران وجود ندارد اما اگر قرار باشد آمارهای جسته گریخته‌ای که اعلام شده اکتفا کنیم، برای مثال مدیر مجمع خیرین تهران در مصاحبه‌ای در سال ۹۸ گردش مالی خیریه‌ها را حدود سالیانه بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده‌است .
