پس از چندین سال کشمکش بر سر ورود شرکت‌های استارتاپی به بازار سرمایه کشور، سرانجام طی سال جاری نخستین شرکت یعنی تپسی وارد فرابورس شد و به تازگی مرحله دوم افزایش سرمایه آن اتفاق افتاد. بنا به گفته مدیران دولتی بازار سرمایه شرکت‌های استارتاپی دیگری نیز در صف عرضه هستند، اما مدت‌هاست خبر جدیدی در این حوزه رخ نداده است.
علی سمساریلر، مدیرعامل پیشین شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه سرآوا و فعال استارتاپی، در گفت‌وگویی با هفته‌نامه «اطلاعات بورس» مزایای ورود استارتاپها به بورس و مدل‌های ارزشگذاری را بیان کرده است.
استارتاپها چه نقشی در بورس و اقتصاد کشور میتوانند داشته باشند؟
از کارکردهای مهم بازار سهام، مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری است. به‌دلیل تنوع سهام شرکتها در صنایع مختلف، با تشکیل صندوق و یا سبدی از سهام شرکت‌های متنوع می‌توان ریسک کاهش ارزش سهام برخی شرکتها را با افزایش ارزش سایر سهام آن سبد یا صندوق مدیریت کرد. بنابراین بسیار مهم است که سهام شرکت‌هایی از همه‌ی بخش‌های اقتصاد یک کشور نمایندگانی در بازار بورس داشته باشند. با نگاهی به بازارهای بورس بین‌المللی در میابیم که یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی تعیین کننده در آنها که اتفاقا در دوران رکود همه‌گیری کرونا کمک زیادی به این بازارها کرد، شرکت‌های استارتاپی هستند که در حال حاضر در “صدر با ارزش‌ترین شرکت‌های جهان” میباشند. شرکت‌هایی مانند “اپل، مایکروسافت، الفبت (گوگل)، آمازون و…” . البته اینجا منظور از شرکت‌های استارتاپی شرکت‌های نوپا نیستند، بلکه منظور شرکت‌های تکنولوژی محور (دانش بنیان) بالغی هستند که معمولا محصولات و خدماتی بر بستر اینترنت و در حوزه IT ارائه می‌کنند. این شرکتها به‌صورت استارتاپی راه‌اندازی و راهبری شده‌اند، اما هنگام ورود به بازار بورس و عرضه اولیه سهام (IPO) در دوره بلوغ خود هستند. به‌نظر می‌رسد جای این بخش از اقتصاد که به “اقتصاد دیجیتال” معروف است در بازار بورس کشورمان خالی است و سهامداران بورس کشور از منافع رشد سریع این شرکتها که خود مردم مستقیما کاربران و مشتریان آنها هستند، محروم مانده‌اند.
ورود استارتاپها به بورس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از نکات مهم در این خصوص همین کلمه استارتاپ است که برای ورود به بورس، منظور استارتاپ در مرحله بلوغ است و نه هر شرکت نوپایی در هر مرحله از دوران فعالیتش. شرکت‌های استارتاپی که در ابتدا با انتخاب یک مدل کسب و کار مناسب، که معمولا در بازار کشورهای دیگر موفق هستند، مثلا مدل کسب و کار شرکت‌هایی که یونیکورن شده‌اند (شرکت استارتاپی خصوصی که ارزش آن به یک میلیارد دلار رسیده است)، با فعالیت حدود یک دهه (که اکنون متوسط سن ایجاد یک یونیکورن در دنیاست) توانسته‌اند با ارائه محصولات یا خدمات تکنولوژی محور، کاربران میلیونی و سهم بازار کافی کسب کرده و از مرحله سر به سر (Break-Even) عبور کنند. این بدان معنی است که این شرکتها دیگر برای ادامه حیات خود به سرمایه نیاز ندارند بلکه هدف آنها از جذب سرمایه، سرمایه توسعه‌ای با هدف رشد سریعتر است. بنابراین این کسب و کارها تثبیت شده‌اند و ریسک سرمایه‌گذاری در آنها به مراتب کمتر از استارتاپ‌های جوان است که برای ادامه حیات خود جذب سرمایه می‌کنند. برای استارتاپ‌های تا پیش از مرحله بلوغ، شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (VC)، شتابدهنده‌ها (Accelerator) و مراکز رشد (Incubator) بهترین ابزارهای سرمایه‌گذاری و کمک به رشد آنها هستند که البته در کشور ما مدل بورسی شرکت‌های سرمایه گذاری جسورانه هم چند سالی است شکل گرفته ولی به‌دلیل مشکلات ساختاری موفقیت چندانی نداشته است. با درنظر گرفتن این نکات در حال حاضر در کشورمان چند شرکت استارتاپی در مرحله بلوغ داریم که میتوانند در بازار بورس پذیرش شوند، ولی بنظر این روند به کندی پیش میرود.
ارزیابی شما از مدل ارزشگذاری اینگونه شرکتها چیست؟
یکی از مهمترین مراحل عرضه اولیه سهام هر شرکت مسئله‌ی ارزشگذاری است. در خصوص ارزشگذاری استارتاپها مدل‌های متنوعی در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد که می‌توان از آنها کمک گرفت. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت اهداف “رشد سریع و افزایش سهم بازار” این شرکتهاست، که از طریق پایین نگه داشتن حاشیه سود و صرفه نظر کردن از سود عملیاتی حاصل میشود. بر این اساس برای مقایسه ارزش این نوع شرکتها با شرکت‌های بورسی شاید نسبت‌هایی مثل قیمت به سود (P/E) معیار مناسبی نباشد و در مقابل نسبت‌هایی مانند قیمت به فروش (P/S) با در نظر گرفتن ضرایبی برای سرعت رشد این نوع شرکتها شاخص مناسب‌تری باشد. در سرمایه‌گذاری و خرید سهام معمولا دو نوع سود در نظر گرفته میشود. یکی سود تقسیمی حاصل از عملکرد یک شرکت (Dividend) و دیگری سود حاصل از رشد قیمت آن سهم (Capital Gain)، که در استارتاپها معمولا بیشترین سود از نوع دوم است، زیرا شرکت‌های استارتاپی با هدف رقابت در جهت کسب سهم بازار بیشتر معمولا حاشیه سود عملیاتی‌شان را پایین در نظر می‌گیرند. نکته دیگری که در ارزشگذاری این شرکتها باید توجه داشت، میزان دارایی‌های نامشهود (Intangible Asset) این کسب کارهاست که در دنیای امروز به روش های گوناگونی شناسایی و ارزشگذاری میشوند. گاهی دارایی های نامشهود این شرکتها ۹۰ تا ۹۵ درصد مجموع دارایی‌های آنهاست و همین مزیت است که این کسب و کارها را مقیاس‌پذیر (Scalable) می‌کند. بنابراین شاید تابلوهای اختصاصی و یا عرضه اولیه برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای که شناخت و درک بهتری از سرمایه گذاری در دارایی های نامشهود دارند، راهکاری باشد که بتوان با کمک آنها ریسک سرمایه‌گذاری در این کسب و کارها را مدیریت و با ارزشگذاری عادلانه ورود آنها به بورس را تسهیل کرد.
ورود استارتاپها به بورس چه مزایای دیگری دارد؟
از دیگر مزایای ورود این شرکتها به بورس علاوه بر تأمین مالی جهت کمک به رشد و توسعه سریعتر آنها، ایجاد فرصت نقدشوندگی برای بخشی از سهام سرمایه‌گذاران اولیه، کارآفرینان و تیم آن شرکتهاست که این خود موجب تشویق و ترغیب سایر کارآفرینان و سرمایه‌گذاران جهت ورود و فعالیت در این حوزه است. همواره یکی از مزایای ورود شرکتها به بورس ایجاد شفافیت در خصوص عملکرد آنها به‌واسطه نظارت سازمان بورس و ارائه گزارشات عمومی دوره‌ای منظم توسط آن شرکتهاست که در مورد کسب و کارهایی که تعداد کاربران میلیونی دارند نیز موجب شفافیت و تثبیت و تداوم ارائه خدمات آن شرکتها میشود. علاوه بر این با توجه به تعداد میلیونی کاربران این استارتاپها، با امکان سهامدار شدن کاربران در این شرکتها، رشد این شرکتها از اثر شبکه‌ای و تساعدی بهره‌مند میشود، زیرا کاربران با خرید از این کسب و کارها خود در منافع حاصله شریک و سهیم خواهند بود. ورود به بورس این استارتاپها علاوه بر منافعی که برای بورس، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران خواهد داشت، در کنار ایجاد اشتغال افراد تحصیلکرده و متخصص، موجب رشد و شکل گیری برندهای ملی در مقابل برندهای بین المللی خواهد شد. رشد اقتصادی از محل “افزایش بهره‌وری” و “رشد بخش خدمات در اقتصاد” که کشور ما دچار عقب ماندگی است، از دیگر منافع رشد اقتصاد دیجیتال با ورود استارتاپها به بورس است.
لذا انتظار میرود مسئولانی که به نوعی میتوانند روند ورود شرکت‌های استارتاپی بالغ به بورس را تسهیل و تسریع کنند، از این فرصت مغتنم در جهت منافع ملی گام‌های محکم و قاطعی بردارند و مشکلات پیش روی این روند را که راه‌حل‌های فراوان تجربه شده ای در بسیاری از کشورها دارد را برطرف کنند.
